فیلترشکن یک نرم‌افزار است که به کاربران اینترنت اجازه می‌دهد که به سایت‌ها و محتوایی که توسط دولت یا سازمان‌های دیگر فیلتر شده‌اند، دسترسی پیدا کنند. استفاده از فیلترشکن در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، مورد بحث و اختلاف قرار گرفته است. برخی معتقدند که استفاده از فیلترشکن حق آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات را تضمین می‌کند، در حالی که برخی دیگر آن را یک ابزار برای نقض قوانین و مقابله با نظام را می‌دانند. در این مقاله، ما به بررسی قانون و جرم استفاده از فیلترشکن در ایران خواهیم پرداخت.
به طور کلی، می‌توان گفت که جرم استفاده از فیلترشکن یک موضوع حساس و پیچیده است که در بسیاری از کشورها با قوانین و مقررات مختلفی روبرو است. بعضی از کشورها فیلترشکن را به عنوان یک ابزار حقوق بشر و آزادی بیان تلقی می‌کنند، در حالی که بعضی دیگر آن را به عنوان یک تهدید برای امنیت ملی و حفظ نظم عمومی محسوب می‌کنند. در این صورت، استفاده از فیلترشکن ممکن است با جرایم و مجازات‌های سختی همراه باشد.
جرم استفاده از فیلترشکن در ایران
اینترنت یک پدیده جهانی است که نقش مهمی در زندگی روزمره مردم دارد. با استفاده از اینترنت، ما می‌توانیم با دوستان و خانواده خود در تماس باشیم، به خبرها و اطلاعات مختلف دسترسی پیدا کنیم، خدمات بانکی و خرید آنلاین را انجام دهیم، و سرگرمی و آموزش را تجربه کنیم. با این حال، همه‌ی سایت‌ها و محتوای اینترنت برای همه‌ی کاربران قابل دسترس نیستند. بعضی از دولت‌ها یا سازمان‌های دیگر، به دلایل سیاسی، فرهنگی، اخلاقی یا امنیتی، سایت‌ها و محتوای خاص را فیلتر می‌کنند. به عبارت دیگر، آن‌ها جلوگیری می‌کنند که کاربران به آن‌ها دسترسی پیدا کنند.
تعریف و انواع فیلترشکن
فیلترشکن یک نرم‌افزار است که به کاربران اینترنت اجازه می‌دهد که به سایت‌ها و محتوایی که توسط دولت یا سازمان‌های دیگر فیلتر شده‌اند، دسترسی پیدا کنند. فیلترشکن با استفاده از روش‌های مختلف، ارتباط کاربر را با یک سرور مجاز یا پروکسی برقرار می‌کند و آدرس آی‌پی کاربر را پنهان می‌کند. بدین ترتیب، کاربر می‌تواند به سایت‌های مورد نظر خود بدون محدودیت و نظارت دسترسی پیدا کند.
فیلترشکن‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. برخی از فیلترشکن‌ها رایگان هستند و برخی دیگر پولی. برخی از فیلترشکن‌ها ساده و راحت هستند و برخی دیگر پیچیده و سخت. برخی از فیلترشکن‌ها سرعت و امنیت بالایی دارند و برخی دیگر کند و ضعیف.
بعضی از فیلترشکن‌های رایج عبارتند از:
– VPN (Virtual Private Network):
- یک شبکه خصوصی مجازی است که کاربر را به یک سرور در یک کشور دیگر متصل می‌کند و تمام ترافیک اینترنت را از طریق یک تونل رمزگذاری شده عبور می‌دهد. VPNها معمولاً پولی هستند و سرعت و امنیت بالایی دارند. VPNها برای دسترسی به سایت‌های محدود شده در کشورهای سانسورگر مانند چین، ایران، ترکیه و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرند.
– TOR (The Onion Router):
- یک شبکه جهانی از سرورهای متصل به هم است که کاربر را به صورت تصادفی از طریق چندین سرور مختلف می‌برد و هویت و مکان کاربر را پنهان می‌کند. TOR رایگان است و امنیت بالایی دارد، اما سرعت آن کند است. TOR برای دسترسی به بخش تاریک اینترنت (Dark Web) که شامل سایت‌های غیرقانونی و خلاف است، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
– Proxy (پروکسی):
- یک سرور میانجی است که درخواست کاربر را به سایت مورد نظر ارسال می‌کند و پاسخ را به کاربر برمی‌گرداند. پروکسی آدرس آی‌پی کاربر را تغییر می‌دهد، اما ترافیک را رمزگذاری نمی‌کند. پروکسی‌ها معمولاً رایگان هستند، اما سرعت و امنیت پایینی دارند. پروکسی‌ها برای دسترسی به سایت‌های از سایت‌های فیلتر شده در کشورهایی که فیلترینگ اینترنت را اعمال می‌کنند، مانند ایران، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
قانون و جرم استفاده از فیلترشکن در ایران
استفاده از فیلترشکن در ایران یک موضوع حساس و پیچیده است. از یک طرف، دولت ایران برخی از سایت‌ها و محتوای اینترنت را به دلایل سیاسی، فرهنگی، اخلاقی یا امنیتی فیلتر می‌کند و استفاده از فیلترشکن را یک نقض قانون و یک تهدید برای نظام محسوب می‌کند. از طرف دیگر، بسیاری از کاربران ایرانی به استفاده از فیلترشکن نیاز دارند تا به سایت‌ها و محتوای مورد علاقه یا نیاز خود دسترسی پیدا کنند و استفاده از فیلترشکن را یک حق آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات در نظر می‌گیرند.
– در حال حاضر هیچ قانونی که جرم‌انگاری استفاده از فیلترشکن را مقرر کند، در قوانین کیفری کشور وجود ندارد³⁴. بنابراین استفاده از فیلترشکن جرم نبوده و مجازاتی در پی نخواهد داشت.
– با این حال، نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را تحت عنوان «طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام رسان‌های اجتماعی» به مجلس ارائه نموده‌اند که در آن استفاده از فیلترشکن جرم شناخته شده و مجازات‌هایی مانند حبس و جزای نقدی برای آن در نظر گرفته شده است². این طرح هنوز به تصویب نرسیده و روند قانونی خود را طی نکرده است.
– برخی از مواد قانون جرائم رایانهای به جرم‌انگاری بعضی از اعمال پرداخته شده‌اند که ممکن است با جرم‌انگاری استفاده از فیلترشکن اشتباه گرفته شود. به عنوان مثال، ماده ۲۱ قانون جرائم رایانهای پالایش (فیلتر) محتوای مجرمانه را بر عهده ارائه‌دهندگان خدمات دسترسی قرار داده و در صورت عدم پالایش، مجازات‌هایی را برای آن‌ها تعیین کرده است.
آیا استفاده از فیلترشکن جرم است؟
طبق قانون استفاده از فیلترشکن جرم نیست، ولی تولید و توزیع و فروش نرم افزارهای فیلترشکن بشرطی که صرفا برای ارتکاب جرایم رایانه ای تولید شده باشد جرم است.
نمی‌توان فردی را که از فیلترشکن استفاده می‌کند و وارد شبکه‌های اجتماعی مانند فیس بوک میشود، مجرم دانست، مگر این که در این شبکه‌ها، مرتکب اعمالی نظیر نشر اکاذیب، هتک حرمت وحیثیت، سرقت و … شود که این ها هر کدام جرم جداگانه ای محسوب می گردد.
به طور کلی، دو نوع استفاده از فیلترشکن وجود دارد: یکی مربوط به خرید و فروش فیلترشکن و دیگری مربوط به استفاده شخصی از آن. در این متن، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که آیا استفاده تنها از فیلترشکن بدون خرید یا فروش آن، به مرتکب جرمی تبدیل میشود یا خیر.
بر اساس قوانین کیفری، جرم و مجازات باید قانونی باشد. به این معنا که تا زمانی که عملی به عنوان جرم تعریف نشده باشد، هیچ مقام انتظامی یا قضایی حق تعقیب شخص برای آن عمل را ندارد. به عبارت دیگر، هیچ عملی به طور مستقیم جرم نیست مگر آنکه قانونگذار آن را به عنوان جرم تعریف کرده و برای آن مجازات تعیین کرده باشد.
درباره استفاده از فیلترشکن، دو نظر مختلف وجود دارد. برخی معتقدند استفاده از فیلترشکن می‌تواند به عنوان ماده‌ای از قانون جرایم رایانهای در نظر گرفته شود. اما دیگران اعتقاد دارند که این ماده به هیچ وجه به استفاده از فیلترشکن و شبکه خصوصی مجازی (VPN) ارتباطی ندارد. متن ماده قانونی به این شکل است: “هر شخصی که به طور غیرمجاز به داده‌ها یا سامانه‌های رایانهای یا ارتباطی که توسط تدابیر امنیتی محافظت شده‌اند دسترسی یابد، ممکن است با حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جریمه نقدی از پنج میلیون (۵,۰۰۰,۰۰۰) ریال تا بیست
آیا تهیه فیلترشکن یا vpn و استفاده از آن جرم است؟
شماره نظریه : 7/1401/1308
شماره پرونده : 1401-186/1-1308ک
تاریخ نظریه : 1402/01/20
استعلام :
آیا تهیه‌کنندگان و استفاده‌کنندگان از فیلترشکن‌ها (VPN) قابل تعقیب کیفری هستند؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه
نظر به اینکه در قوانین جزایی، اعم از قانون جرایم رایانهای و یا سایر قوانین حاکم، تهیه فیلترشکن یا vpn و استفاده از آن جرم محسوب نشده است؛ با توجه به اصل سی و ششم قانون اساسی و ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، رفتارهای موضوع استعلام فاقد وصف کیفری است و جرم تلقی نمی‌شود. لازم به ذکر است که طبق ماده 729 قانون مجازات اسلامی الحاقی 1388 دسترسی غیرمجاز به داده‌ها و سامانه‌های رایانهای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده باشد جرم محسوب شده است و موضوع استعلام، از شمول این ماده خارج است و بند «الف» ماده 753 قانون پیش‌گفته نیز ناظر به «تولید یا انتشار یا توزیع یا در دسترس قرار دادن یا معامله داده‌ها یا نرم‌افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی که صرفاً به منظور ارتکاب جرم رایانهای به کار می‌رود»، می‌باشد؛ لذا موضوعات مطروحه در استعلام مشمول این بند نیز نیستند .
پاسخ استفتاء از رهبر انقلاب در خصوص استفاده از فیلترشکن:
به‌طور کلی، استفاده از فیلترشکن تابع قوانین و مقررات نظام جمهورى اسلامى مى‌باشد و تخلف از مقررات جایز نیست.
سوال از اداره کل حقوقی قوه قضائیه:احتراماً نظر به اینکه در قانون جرایم رایانه ای و مصوبات کمیته تعیین مصادیق، توزیع و معامله فیلترشکن جرم تلقی شده است، لطفاً در خصوص این که صرف استفاده از فیلترشکن و «وی.پی.ان» و یا دانلود رایگان این دو (به گونهای که معامله تلقی نشود) جرم محسوب می شود یا خیر اعلام نظر فرمایید.
نظریه مشورتی شماره ۷/۳۶۷ مورخ ۱۳۹۱/۲/۲۵ اداره کل حقوقی قوه قضاییه
نظر به این که در قانون جرایم رایانهای مصوب ۸۸ برای صرف استفاده از فیلترشکن یا دانلود رایگان آن مجازاتی پیش بینی نگردیده، لذا با توجه به اصل ۳۶ قانون اساسی و مقررات ماده ۲ قانون مجازات اسلامی، اعمال موضوع استعلام قانوناً جرم تلقی نمی شوند.
خشی از بیانات اختصاصی رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص فضای مجازی
در دیدار جمعی از اعضای قرارگاه فرهنگی رسانه ای قرب
۹۵/۸/۱۹
البته یک سوال از ما شد، اینکه آیا این جبهه مردمی انقلاب و این جبهه ای که بنیاد خاتم الاوصیا راه انداخته در شبکه های مجازی کنونی که برای دشمن است وارد بشوند یا نشوند به نظر بنده ورود هوشمندانه خیلی خوب است منتها حواسمان باشد، یعنی آدمهایی بروند، هیئت هایی وارد بشوند و کارهای دسته جمعی و اینها بکنند که حکایت “شد غلامی که آب جو آرد/آب جو آمد و غلام ببرد” نشود. یعنی جوری باشد که واقعاً بتوانند اثر گذار باشند نه اثرپذیر. راهش هم این است که باید تهاجمی وارد بشوند، دفاعی وارد بشوند و میدان را از دست دشمن خارج کنند.
صرف استفاده از فیلترشکن و (وی پی ان) و یا دانلود رایگان این دو به گونه ای که معامله تلقی نشود جرم محسوب می شود؟
احتراما نظر به اینکه در قانون جرایم رایانه ای و مصوبات کمیته تعیین مصادیق توزیع و معامله فیلترشکن جرم تلقی شده است لطفاً درخصوص این که صرف استفاده از فیلترشکن و (وی پی ان) و یا دانلود رایگان این دو به گونهای که معامله تلقی نشود جرم محسوب میشود یا خیر اعلام نظر فرمایید.
نظریه شماره: 7/367-91/2/25
نظر به این که در قانون جرایم رایانهای مصوب 88 برای صرف استفاده از فیلترشکن یا دانلود رایگان آن مجازاتی پیش بینی نگردیده لذا با توجه به اصل 36 قانون . اساسی و مقررات ماده 2 قانون مجازات اسلامی اعمال موضوع استعلام قانوناً جرم تلقی نمی شوند.
